Wystawa „Dojrzałość” jest kolejną z cyklu: „Cztery pory życia – od kołyski po grób” przygotowanego przez Muzeum Rzemiosła w Krośnie w Piwnicy PodCieniami. Wystawa opowiada o dorosłości krośnian na przestrzeni XX w. Ekspozycja jest czynna dla zwiedzających od 02.02.2021 r. do 30.06.2021 r.
KULTURA I SZTUKA
W XX w. krośnianie wykazywali wielką potrzebę prowadzenia życia towarzyskiego w kontakcie z kulturą i sztuką. Przez okres stu lat odbyło się w mieście wiele wydarzeń z dziedziny muzyki, kina, teatru i sztuki, które zawsze spotykały się z wielkim zainteresowaniem mieszkańców. Dla przykładu 15 X 1928 r. w sali „Sokoła” miał miejsce gościnny występ primadonny Operetki Warszawskiej – Lucyny Messal na czele własnego zespołu. „Głos Krośnieński” zapowiadał wydarzenie jako „interesujący ewenement w życiu naszego miasta” i przybliżał postać artystki, wymieniając jej największe role i nazwy teatrów, w których grywała. Cena biletów na przedstawienie wynosiła 8 zł, można je było nabyć w Księgarni Władysława Dobrowolskiego.[1]

Głos Krośnieński nr 3, 14 X 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
Żywe zainteresowanie krośnian tym rodzajem muzyki powróci na początku XXI w. – „Wieczory z operą i operetką” będą przyciągały każdego lata na Rynek prawdziwe tłumy. Życie towarzyskie skupione wokół muzyki klasycznej związane było z funkcjonowaniem szkoły muzycznej w Krośnie, która własny budynek – a tym samym profesjonalną salę koncertową – otrzymała w 1974 r. Od 1993 r. wielkim zainteresowaniem krośnian cieszy się odbywający się tam cykl koncertów i spektakli muzycznych – Krośnieńska Jesień Muzyczna.

Koncert w krośnieńskiej szkole muzycznej, 1985
Po wojnie Krosno bardzo szybko stało się ważnym ośrodkiem życia kulturalnego w regionie. W 1946 r. reaktywowano Towarzystwo Gimnastyczne „Sokół”. Wznowiono nawet przyjmowanie nowych członków, jednak wkrótce potem budynek upaństwowiono i powstało w nim kino „Wolność”, a następnie „Pionier”.[2] Dopiero po 1989 r. kino otrzymało historyczną nazwę „Sokół”. Krośnianie wychodzili do kina już w l. 20. XX w. Repertuar filmowy wraz z krótkimi recenzjami filmów drukowany był w lokalnej prasie.

Głos Krośnieński nr 3, 14 X 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
W październiku 1927 r. wyświetlano np. dwie niemieckie najnowsze produkcje: „Zmartwychwstanie” – melodramat z Dolores del Rio w głównej roli, adaptację wg powieści Lwa Tołstoja oraz dramat miłosny „Czerwony Bies” wytwórni „Ufy” z Suzy Vernon. Seanse odbywały się na ekranie Teatru „Wiedza i Życie” w Krośnie.[3] Filmy wyświetlano również w gmachu „Sokoła”. Pokazy związane były głównie z ważnymi uroczystościami czy świętami. Z okazji 10-lecia odzyskania niepodległości krośnianie i okoliczni mieszkańcy mogli obejrzeć premierę polskiego filmu fabularnego z wątkiem powstania styczniowego: „Huragan” (1928) w reżyserii Józefa Lejtesa ze scenariuszem Jerzego Brauna.[4] W powojennym kinie „Pionier” krośnianie mieli możliwość zobaczyć większość popularnych filmów polskich i zagranicznych. Zachwycano się polskimi produkcjami historycznymi ale również filmami z Brigitte Bardot czy, wyświetlonym 10 lat po światowej premierze, „Wejściem Smoka”.

Siedziba kina „Pionier” w Krośnie, l. 80. XX w. Źródło: A. Bata, Krosno z okolicami, KAW 1989
Sferą kultury, w którą mocno angażowali się krośnianie był teatr. Działali w nim najczęściej społecznie, po godzinach pracy zawodowej. Zainteresowania te sięgają okresu międzywojennego – już wówczas działał w mieście amatorski teatr. Pod koniec l. 20. w Krośnie organizowano nawet kilkudniowe kursy praktyczne dla kierowników i organizatorów scen ludowych i amatorskich. Odbywały się one w sali Rady Powiatowej, obok „Sokoła”. Oprócz członków Związku Teatru i Chóru Ludowego brały w nich udział środowiska nauczycielskie, delegacje instytucji samorządowych i naukowych z miasta i okolicy. Wykładowcą na kursie w 1929 r. był prof. Czesław Krzanowski z Krakowa – aktor i teatrolog.[5] Rok wcześniej, z okazji 10-lecia odzyskania przez Polskę niepodległości, wśród programu krośnieńskich obchodów znalazło się wystawienie części „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego. Ówcześni obywatele miasta zachwycili się nie tylko sztuką ale i włączyli się w działania teatralne. Tak relacjonowano to wydarzenie kulturalne w prasie: „Prawdziwą biesiadę artystyczną stworzył prof. Filasiewicz, wystawieniem III. aktu „Wesela” Wyspiańskiego, które poprzedził ze swadą wygłoszonem objaśnieniem idei Wyspiańskiego p. Juljusz Braun. Na szczególne wyróżnienie prócz reżysera zasługują pp. Kocaj i Miller, którzy połączyli zdolności sceniczne z artystycznym umiarem. Żywy obraz przedstawiający Polskę „Pracy” kompozycji p. Jerzego Brauna, w której wszystkie stany dorzucają cegły swej pracy, zakończył tą podniosłą uroczystość”.[6]

Głos Krośnieński nr 5, 1 XII 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
W l. 30. działał w Krośnie zespół teatralny „Meluzyna”. Prowadził go i reżyserował przedstawienia wspomniany prof. Filasiewicz. W 1930 r. w zespole podjął pracę uzdolniony aktorsko Wiktor Łącki – osoba, której powojenne społeczeństwo Krosna zawdzięcza rozbudzenie miłości do teatru. Przed wojną powierzano mu główne – trudne – role, m.in. w sztukach: „Dzień bez kłamstwa” Jamesa Montgomery’ego, „Grube ryby” Michała Bałuckiego , „Przysięga Kościuszki” wg sztuki „Kościuszko pod Racławicami” Władysława Ludwika Anczyca. Trudne doświadczenia wojenne, więzienie w niemieckich obozach koncentracyjnych – Oświęcimiu, Flosenburgu i Dachau – nie zabiły w Wiktorze Łąckim miłości do Melpomeny. Wkrótce po powrocie do Krosna w 1947 r. – wraz z panami Balem i Czarskim – zorganizował przy Starostwie Powiatowym amatorski zespół teatralny.

Budynek Domu Kultury Górnika-Naftowca założonego w 1948 r., l. 60. XX w.
Po objęciu w 1948 r. funkcji kierownika Domu Kultury Górnika-Naftowca założył Związkowy Zespół Dramatyczny „Nafta”. Był jego kierownikiem, reżyserem, aktorem i często scenografem. W prace te angażowała się również jego żona Weronika.

Zespół Dramatyczny „Nafta” – fotografia po spektaklu wg sztuki A. Fredry „Wielki człowiek do małych interesów”, l. 50.-60. XX w.
W repertuarze krośnieńskiego teatru amatorskiego znajdowało się około 20 przedstawień. Były wśród nich utwory klasyczne i współczesne, w tym sztuki stworzone przez Łąckiego, jak np. widowisko ludowe „Swaty”. Grywano m.in.: „Niespodziankę” Karola Huberta Rostworowskiego, „Moją żonę Penelopę” Zdzisława Gozdawy i Wacława Stępienia, „Księcia i żebraka” Marka Twaina, „List od Ireny” Wandy Maciejewskiej i Zofii Zawadzkiej, „Intrygę i miłość” Fryderyka Schillera. Krośnieńska publiczność spragniona bywania w teatrze zawsze wypełniała salę do ostatniego miejsca. Każda premiera teatralna była w Krośnie wielkim wydarzeniem kulturalnym.[7]

Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
Zespół Dramatyczny „Nafta” zainaugurował swoją działalność w październiku 1948 r. przedstawieniem pod kierownictwem i w reżyserii Wiktora Łąckiego wg sztuki Lucjana Rydla „Zaczarowane koło. Baśń dramatyczna w V aktach”. Dekoracje do spektaklu zaprojektował art. malarz Stanisław Jakubczyk a kostiumy – Celina Wachalowa. Jako ciekawostkę warto przytoczyć fakt, że scenografie dla teatru projektował również krośnieński artysta Stanisław Kochanek. Kostiumy natomiast szyła znana w Krośnie krawcowa Wiktoria Kustroń.

Kostiumy teatralne wykonane przez Wiktorię Kustroń, l. 60. XX w.
Z okazji inauguracji działalności teatru i premiery wydano specjalny czterostronicowy program teatralny opatrzony słowem wstępnym. Autorem tekstu był najprawdopodobniej Wiktor Łącki. Jako kierownik zespołu uzasadniał w nim wybór premierowej sztuki i zapewniał krośnian o wysokim poziomie przyszłego repertuaru, gwarantując „zdrową komedię i dobry dramat”. Znamiennym jest fakt, że u boku dorosłych mieszkańców miasta w „Zaczarowanym kole” wystąpili uczniowie krośnieńskich szkół. W role topielic wcieliły się uczennice 11-letniej Szkoły Żeńskiej a postaci szlachty, hajduków i pachołków zagrali uczniowie Gimnazjum Naftowego.[8] Dorośli krośnianie tuż po wojnie dbali zatem o wyrobienie kulturalne i towarzyskie młodych pokoleń. Sztukę grano w Krośnie aż 32 razy (!) – zawsze przy komplecie publiczności.[9] Warto nadmienić, że „Zaczarowane koło” wystawiono w Krośnie również przed wojną – jako praktyczną część na zakończenie wspomnianych wcześniej warsztatów teatralnych z 1929 r. Przedstawienie reżyserował wówczas prowadzący kurs – prof. Czesław Krzyżanowski.[10] Młody Wiktor mógł być uczestnikiem kursu. Miał wówczas 18 lat, a swoje pierwsze kroki w dziedzinie teatru stawiał w 1927 r., w rodzinnej Bóbrce.[11]

Program sztuki Lucjana Rydla „Zaczarowane koło”, z arch. MRzK
Jednym z pasjonatów, najzdolniejszych aktorów i najbardziej zaangażowanych w działalność teatru amatorskiego „Nafta”, był Stanisław Luśnia. Teatr był jego domem – niemal dosłownie, gdyż mieszkał naprzeciw – w wybudowanym w l. 50. bloku mieszkaniowym przy ul. Kolejowej 2. Wśród rodzinnych pamiątek, oprócz licznych dyplomów teatralnych, zachowała się karafka z napisem: „Pamiątka w Dniu Ślubu, 28.04.1956”, pochodząca z okazałej zastawy stołowej – prezentu ślubnego dla Kazimiery i Stanisława Luśniów podarowanego przez przyjaciół z zespołu teatru „Nafta”. Tradycje teatralne kontynuuje jego syn – Maciej Luśnia, aktor krakowski. Stanisław był obdarzony wieloma talentami artystycznymi. Wspaniale tańczył – również tańce ludowe, przejmująco recytował i pięknie śpiewał – m.in. w spektaklu z 1957 r. „Moja żona Penelopa”. Śpiewał w nim dla młodej żony – siedzącej zawsze na widowni.

Zespół Dramatyczny „Nafta”, po lewej: Stanisław Luśnia. Spektakl „Moja żona Penelopa”, 1957.
Rok później Stanisław Luśnia, jako amator, zagrał u boku Bogusza Bilewskiego epizodyczną rolę sprzedawcy w filmie „Rancho Texas” w reżyserii Wadima Berestowskiego. Jednym z ostatnich przedstawień teatru „Nafta” był spektakl wg sztuki A. Fredry „Ożenić się nie mogę” z 1976 r. Nie wiadomo jednak, czy odbyła się jego premiera, na pewno prowadzono próby wg napisanego scenariusza. Prawdopodobnie wówczas teatr zakończył działalność.[12] Nie oznaczało to jednak, że krośnianie przestali w teatrze bywać. Od 1978 r. uczestniczyli w kolejnych edycjach Krośnieńskich Spotkań Teatralnych, w ramach których mieli możliwość obejrzenia wielu spektakli znanych polskich teatrów z najsłynniejszymi obsadami aktorskimi.

Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
W 2. poł. XX w. zainteresowania krośnian kulturą wysoką nie zdołał przełamać nawet rozwój telewizji. Dopiero koniec XX w. i wiek XXI przykuły ludzi do ekranów różnego rodzaju urządzeń elektronicznych. Od 1952 r., wraz z uruchomieniem pierwszego polskiego programu telewizyjnego, w domach zaczęły pojawiać się pierwsze odbiorniki telewizyjne. W latach 60., ze względu na małą liczbę telewizorów, powszechne stało się wspólne, sąsiedzkie oglądanie programów w mieszkaniach. Nieliczne wówczas odbiorniki posiadali również krośnianie. W latach 70. powszechnie oglądano już w domach dwa programy telewizyjne. Popularnością cieszyły się transmisje festiwali piosenki w Sopocie, Opolu, Kołobrzegu, przedstawienia Teatru Sensacji „Kobra”, niezapomniany „Kabaret Starszych Panów”. Oglądano „Studio 2” – pierwszy wielogodzinny telewizyjny blok programowy i wiele innych rodzimych i zagranicznych produkcji. Wspólnie kibicowano również polskim zawodnikom podczas transmisji sportowych, jak np. mecze czy olimpiady. Znamiennym jest, że w krośnieńskich domach na większości telewizorów, na ręcznie robionej serwecie, swoje miejsce miała typowa ozdoba – szklana ryba. Figurki te nigdy nie znalazły się w oficjalnej sprzedaży. Mieniące się kolorami i zróżnicowane rozmiarami były tzw. „fuchami na wynos” wykonywanymi przez zespoły pracujące przy hutniczych piecach. W jaki sposób je wynoszono z zakładu? „Podania ustne” głoszą, że w nogawce spodni, przywiązane do pasa. Jeden zespół hutników był w stanie wyprodukować kilka szklanych ryb podczas przerwy. Taki koloryt miał PRL w Krośnie – a pierwszymi kolorowymi telewizorami były potężne radzieckie Rubiny, posiadające 21 lamp, kineskop typu DELTA (pierwszy typ kolorowego kineskopu), 65 kg wagi i nieposkromiony apetyt na prąd.[13] Jedna z jego wersji, popularna również w Krośnie, Rubin 714 była produkowana od początku lat 70. w Polsce na radzieckiej licencji. Zasłynęła ona między innymi skłonnością do wywoływania pożarów, wybuchów oraz emisją silnego promieniowania.

Krosno, lata 60. XX w.
W 1947 r. rozpoczęła swoją działalność Krośnieńska Biblioteka Publiczna, nawiązująca do przedwojennych tradycji biblioteki Towarzystwa Szkoły Ludowej.

Krośnieńska Biblioteka Publiczna, l. 90. XX w.
Od lat 80. XX w. krośnianie bywali również na wystawach sztuki. W 1982 r. powstało Biuro Wystaw Artystycznych w Krośnie, które zaprezentowało kilkaset ekspozycji. Krośnianie mogli oglądać: malarstwo, rzeźbę, grafikę, tkaniny artystyczne, fotografię, assamblage, instalacje, a nawet happeningi.

Galeria BWA w Krośnie. Po lewej: dyr. Maria Jurkowska, l. 80. XX w. Źródło: A. Bata, Krosno z okolicami, KAW 1989
W 1954 r. swoją działalność rozpoczęło Muzeum Okręgowe, które w 2000 r. przekształciło się w Muzeum Podkarpackie. W 1990 r. z inicjatywy lokalnych rzemieślników powstała – pierwsza miejska placówka muzealna – Muzeum Rzemiosła w Krośnie, które od 30 lat dba o rozwój życia kulturalnego dokumentując jednocześnie historię miasta i życie krośnian.

Karta pocztowa Muzeum Rzemiosła – pierwsze wydawnictwo, 1990
Tekst: Iwona Jurczyk (MRzK)
Przypisy:
1. Informacje na podstawie wywiadu z Wacławem Jurysiem przeprowadzonego przez Iwonę Jurczyk, 7 XI 2018. Zasoby Muzeum Rzemiosła w Krośnie.
2. Głos Krośnieński, nr 3 z 14 X 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 13.
3. Zieliński Jerzy, Krosno. Trudne lata 1930-1960, Krosno 2010, s. 182.
4. Głos Krośnieński, nr 3 z 14 X 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 14.
5. Obchód święta dziesięciolecia Niepodległości w Krośnie, Głos Krośnieński, nr 5 z 1 XII 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 1.
6. Głos Krośnieński, nr 5 z 1 XII 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 6.
7. Obchód święta dziesięciolecia Niepodległości w Krośnie, Głos Krośnieński, nr 5 z 1 XII 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 1.
8. Sudyka Ryszard, Z serca i upodobań oraz miłości do… Melpomeny, Croscena, nr 19, styczeń 2005, KDK Krosno, s. 24-25.
9. Program teatralny, Związkowy Zespół Dramatyczny „Nafta” Oddział w Krośnie, Drukarnia „Sztuka” w Krośnie, S-12511, 1948. Archiwum Muzeum Rzemiosła w Krośnie.
10. Sudyka Ryszard, Z serca i upodobań oraz miłości do… Melpomeny, Croscena, nr 19, styczeń 2005, KDK Krosno, s. 25.
11. Głos Krośnieński, nr 5 z 1 XII 1928, Powiatowy Związek Legionistów i BBWR, s. 6.
12. Sudyka Ryszard, Z serca i upodobań oraz miłości do… Melpomeny, Croscena, nr 19, styczeń 2005, KDK Krosno, s. 24.
13. Maciej Luśnia, Stanisław Luśnia, rocznik 1929, mój ojciec, na podstawie wspomnień Marii Jolanty Luśni i Macieja Luśni, Kraków, 20 X 2020, zasoby Muzeum Rzemiosła w Krośnie.
14. http://zgastelewizor.blogspot.com/2014/08/nowa-komunistyczna-rewolucja-i-wreszcie_29.html, (1.12.2020).
CZYTAJ WIĘCEJ:
Odc. 2. ZABAWY, BALE, DANCINGI, IMIENINY
Odc. 3. ROZMOWA Z WACŁAWEM JURYSIEM
Odc. 5. ROZMOWA Z WACŁAWEM JURYSIEM
Odc. 6. STANISŁAW LUŚNIA. WSPOMNIENIE O OJCU – MACIEJ LUŚNIA
Odc. 10. DOJRZAŁOŚĆ W RZEMIOŚLE
- Głos Krośnieński nr 3, 14 X 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
- Głos Krośnieński nr 3, 14 X 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
- Głos Krośnieński nr 5, 1 XII 1928. Źródło: przedruk oryginału, Ruthenus 1996
- Croscena nr 4, IX 2003, tekst Ryszarda Sudyki, fot. W. Turek
- Zespół Dramatyczny „Nafta” – fotografia po spektaklu wg sztuki A. Fredry „Wielki człowiek do małych interesów”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, po lewej: Stanisław Luśnia. Spektakl „Moja żona Penelopa”, 1957.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, spektakl „Moja żona Penelopa”, 1957.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Zespół Dramatyczny „Nafta”, l. 50.-60. XX w.
- Galeria BWA w Krośnie. Po lewej: dyr. Maria Jurkowska, l. 80. XX w. Źródło: A. Bata, Krosno z okolicami, KAW 1989
- Muzeum Okręgowe w Krośnie, l. 80. XX w. Źródło: A. Bata, Krosno z okolicami, KAW 1989
- Siedziba kina „Pionier” w Krośnie, l. 80. XX w. Źródło: A. Bata, Krosno z okolicami, KAW 1989
- Wystawa czasowa „Zabytki plastyki gotyckiej” w Muzeum Rzemiosła w Krośnie, 1996
- Krośnieńska Biblioteka Publiczna, l. 90. XX w.
- Budynek Domu Kultury Górnika-Naftowca założonego w 1948 r., l. 60. XX w.
- Karta pocztowa Muzeum Rzemiosła – pierwsze wydawnictwo, 1990
- Otwarcie ekspozycji Muzeum Rzemiosła w Krośnie, po ekspozycji oprowadza Starszy Cechu Józef Cisowski, 1990.
- Wystawa czasowa „Zabytki plastyki gotyckiej” w Muzeum Rzemiosła w Krośnie. W tle obraz „Koronacja Marii przez Trójcę Świętą”, 1996
- Piwrwsza wystawa w budynku Muzeum Rzemiosła „Z kolekcji zegarów Tadeusza Bochenka”- udostępniona jeszcze przed oficjalnym otwarciem muzeum, 1987
- Wojewódzki Dom Kultury w Krośnie, l. 80. XX w.
- Dyplom uznania dla Stanisława Luśni, 1969
- Croscena nr 19, I 2005, Weronika w Wiktor Łąccy na scenie, l. 60. XX w.
- Program sztuki Lucjana Rydla „Zaczarowane koło”, z arch. MRzK
- Koncert w krośnieńskiej szkole muzycznej, 1985
- Kostiumy teatralne wykonane przez Wiktorię Kustroń, l. 60. XX w.
- Krosno, lata 60. XX w.