Dojrzałość. Wystawa w odcinkach. ŻYCIE ZAWODOWE

Wystawa „Dojrzałość” jest kolejną z cyklu: „Cztery pory życia – od kołyski po grób” przygotowanego przez Muzeum Rzemiosła w Krośnie w Piwnicy PodCieniami. Wystawa opowiada o dorosłości krośnian na przestrzeni XX w. Ekspozycja jest czynna dla zwiedzających od 02.02.2021 r. do 30.06.2021 r.

ŻYCIE ZAWODOWE

Praca jest jednym z najistotniejszych elementów życia każdego dorosłego człowieka. Zarówno ta zawodowa, jak i ta wykonywana w domu. Obowiązki domowe wydają się być niemal niezmienne od lat. W przeciwieństwie do nich, charakter pracy zawodowej jest znacznie bardziej podatny na zmiany otaczającej nas rzeczywistości.

Podobnie jak w wiekach poprzednich, na początku XX w. Krosno obfitowało w najrozmaitszych rzemieślników skupionych w krośnieńskich cechach. Niektórzy z nich, angażując się również w życie społeczne, stawali się jednostkami wybitnymi w historii naszego miasta, jak chociażby wiceburmistrz zegarmistrz Michał Mięsowicz, wiceburmistrz organmistrz Stanisław Janik, czy założyciel mieszczańskiego Towarzystwa „Zgoda” ślusarz Jan Zygmuntowicz.

Obok rzemieślników coraz liczniejszą grupą zawodową stawali się robotnicy. Wraz z rozwojem przemysłu zaczęły powstawać kolejne zakłady pracy zatrudniające z roku na rok więcej robotników. Już pod koniec XIX w. na krośnieńszczyźnie kwitł przemysł naftowy, a w 1905 r. Zakłady Rafinerii Ropy Naftowej powstały i w samym Krośnie. W 1920 r. ruszyła Fabryka Maszyn i Narzędzi Wiertniczych (późniejszy ZNUN, ZUN, ZUNIG i dzisiejszy Naftomet). Od końca XIX w. rozwijał się w Krośnie także przemysł tkacki. Staraniem krośnieńskiej Spółki Tkackiej powstała w 1892 r. Fabryka Blichu i Apretury, a po I wojnie światowej także zakłady przędzalnicze z mechaniczną tkalnią, które w 1934 r. przekształcono w Zakłady Przemysłu Lniarskiego „Krosno”, tzw. „Lanianka”.

W 1924 r. ruszyła w Krośnie pierwsza huta szkła należąca wtedy do krakowskiej spółki „Polskie Huty Szkła”. Od 1928 r. działały Zakłady Gumowe „Wudeta”, wysadzone w powietrze przez Niemców na samym początku wojny. Zaraz potem, w 1940 r., otwarto fabrykę obuwia, która przejęła pozostałe maszyny oraz pracowników „Wudety”.

Początkowo specjalizowała się w produkcji obuwia przemysłowego na drewnianych spodach. Po wojnie została przebranżowiona na produkcję obuwia skórzanego, głównie sportowego, otrzymując nazwę Fabryka Obuwia Sportowego „Fabos”.

Robotnicy musieli zmagać się z bardzo ciężkimi warunkami pracy połączonymi z niewielkim zarobkiem. Sytuacja ta doprowadziła do strajków, które wybuchały raz na jakiś czas w krośnieńskich przedsiębiorstwach. W 1905 r. krośnianie brali udział w strajkach, jakie przetoczyły się przez cały przemysł naftowy w regionie. Walczyli o ośmiogodzinny dzień pracy i o powszechne równe prawa wyborcze do parlamentu austriackiego. Kolejne strajki miały miejsce w 1923 r., kiedy w związku z kryzysem gospodarczym redukcja zatrudnienia sięgnęła niemal 50%. Z kolei w latach 1928 i 1936 strajkowali hutnicy w związku z wielomiesięcznym zaleganiem wypłat. W 1918 r. powstało „Robotnicze Stowarzyszenie Spożywców „Robotnik” w Krośnie”. Utworzono kilkanaście punktów sprzedaży, przeważnie przy kopalniach, zaś baza i magazyny mieściły się w Krośnie przy ul. Kolejowej.

Po II wojnie światowej mieszkańcy Krosna znaleźli się w zupełnie nowej, socjalistycznej rzeczywistości, co miało ogromny wpływ na wykonywaną przez nich pracę zawodową. Władze dążyły do całkowitego upaństwowienia gospodarki. W najgorszej sytuacji znaleźli się więc wszyscy ci, którzy prowadzili własną działalność gospodarczą, w tym wielu rzemieślników. Teoretycznie działalność ta nie została zabroniona, ale w praktyce nałożono dodatkowe podatki, tzw. domiar. Obciążenia podatkowe wzrosły nawet 17 krotnie, co ostatecznie przyczyniło się do wyniszczenia wolnego rynku.

Wiele prywatnych przedsięwzięć było zamykanych, inne były upaństwawiane. „Lnianka” otrzymała nową nazwę ZPL „Krosnolen” im. Ludwika Waryńskiego. W 1945 prywatni przewoźnicy zastąpieni zostali Państwową Komunikacją Samochodową, której krośnieńska stacja terenowa była pierwszą w regionie.

W tym samym roku powstała Państwowa Stacja Traktorów i Maszyn Rolniczych (późniejsza Fabryka Amortyzatorów „Polmo”). W 1958 r. powołano państwowe przedsiębiorstwo Krośnieńskie Huty Szkła. Od lat 60. działała Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego WSK Krosno, która oprócz znanych na całym świecie krośnieńskich szybowców produkowała także palniki do Junkersów, schładzarki do mleka czy cysterny do transportu mleka. Niezwykle ważnym krośnieńskim zakładem pracy w okresie PRL-u były również Zakłady Przetwórstwa Owocowego, nazywane potocznie „Marmoladą” lub „Paciarą”.

W 2. Poł. XX w. wielu krośnian znalazło zatrudnienie w Powszechnej Spółdzielni Spożywców „Społem”. Obok działalności handlowej prowadziła ona również działalność gastronomiczną i produkcyjną w zakresie artykułów spożywczych (obejmujących m.in. piekarstwo, ciastkarstwo, masarstwo, napoje chłodzące). W l. 60. pracownicy PSS zorganizowani byli w 6 „Brygad Pracy Socjalistycznej”. Powstało Koło Spółdzielczyń mające za zadanie aktywizowanie kobiet. Spółdzielnia prowadziła ośrodek „Praktycznej Pani”, poradnię: krawiecką, żywieniową, kosmetyczną, dwie wypożyczalnie sprzętu, dwa punkty repasacji pończoch, plis spódnic, obciągania guzików.

W socjalistycznych zakładach pracy niezwykle ważną rolę pełniła Rada Zakładowa. Zgodnie z ustawą o socjalistycznej dyscyplinie pracy z 1950 r. Rada prowadziła współzawodnictwo pracy, które wyłaniało wielu przodowników pracy, wyrabiających 150 procent normy. Organizowano kluby racjonalizatorskie. Rada troszczyła się o warunki socjalne i bytowe. Udzielane były pożyczki na zakup mieszkań z przydziału (na które w rzeczywistości czekało się wiele lat). W związku z napływem do miasta robotników, powstawały nowe osiedla mieszkaniowe. Wielu z nich dojeżdżało do pracy z okolicznych miejscowości. Robotnicy coraz liczniej wstępowali w szeregi Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej, co często ułatwiało im funkcjonowanie w socjalistycznej rzeczywistości. Przy krośnieńskich zakładach formowały się kolejne koła: Liga Kobiet, Towarzystwo Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Liga Obrony Kraju, komórki Ochotniczej Rezerwy Milicji Obywatelskiej.

Rada Zakładowa organizowała swoim pracownikom także życie społeczne i kulturalno-oświatowe. Każdego roku odbywały się wycieczki zakładowe, grzybobrania, kolonie i zabawy noworoczne dla dzieci pracowników, uroczystości z okazji Dnia Kobiet. Większe zakłady posiadały własne ośrodki wypoczynkowe, w których pracownicy wraz z rodzinami mogli udać się na wczasy. Ośrodki takie posiadał m.in. krośnieński PKS – w Bukowcu nad Solinką, czy „Fabos” – w Tylawie.

PKS Krosno organizował także bezdewizowe wymiany wczasowe z pokrewnym przedsiębiorstwem na Węgrzech – były to wyjazdy do Nyiregyhazy. A wszystko to w myśl zasady „Wypoczęci pracują lepiej”. Dużą popularnością cieszyły się Zakładowe Ogródki Działkowe. Charakterystyczne dla tamtych czasów były też gazetki ścienne wieszane na korytarzach zakładów pracy. Jednym z najczęstszych tematów była przyjaźń polsko-radziecka. Za jedną z nich krośnieńska PSS „Społem” zdobyła 3 miejsce na ogólnokrajowym konkursie gazetek ściennych, za co otrzymali nagrodę w postaci 100-tomowej biblioteki.

Przy zakładach pracy działały także kluby sportowe oraz powstawały różne zespoły muzyczne i taneczne. Przy „Fabosie” powstał zespół pieśni i tańca „Jacoki”. Przy PSS 70-osobowy chór „Echo” oraz 25-osobowy zespół mandolinistów. Przy Zakładach Urządzeń Naftowych działał zespół „Jacy –Tacy”. Przy „POLMO” powstał w 1972 r. zespół „Gest”. Zanim stali się niezwykle popularnym w regionie zespołem muzycznym, obsługiwali wszelkie uroczystości zakładowe, a próby odbywały się w ramach etatu.

W latach 70. Powstał także Big Band przy Krośnieńskich Hutach Szkła. Był to „Vitro Band” założony przez Adama Munzbergera. W zespole tym swoje pierwsze kroki stawiała Lora Szafran – dziś jedna z najlepszych polskich wokalistek jazzowych.

Mimo wszechobecnej propagandy sukcesu, rzeczywistość nie jawiła się jednak w tak kolorowych barwach. Warunki pracy nierzadko pozostawiały wiele do życzenia, o czym opowiada film dokumentalny pt. „Robotnice” z 1980 r., nakręcony w krośnieńskiej „Lniance”. Rady Zakładowe były w pełni podporządkowane partii, przez co nie mogły pełnić swojej podstawowej funkcji – obrony interesów pracowników. I właśnie w obronie ich praw powstał w 1980 r. Niezależny Samorządny Związek Zawodowy „Solidarność”. Krośnianie licznie do niego przystępowali, przy wielkim niezadowoleniu władzy. Podobnie jak w całej Polsce, tak i w Krośnie w większych zakładach pracy organizowane były strajki protestacyjne. Organizowano też patriotyczne wiece po Mszach za Ojczyznę przy Klasztorze Ojców Kapucynów. Krośnieńscy działacze „Solidarności” byli internowani w ośrodkach w Uhercach i w Łupkowie, i masowo zwalniani z pracy.

Po 1989 r. rzeczywistość znów zupełnie się zmieniła. Krośnieńskie zakłady pracy przeszły w ręce prywatnych inwestorów. Zła koniunktura oraz problemy w zarządzaniu doprowadziły do upadku takich gigantów krośnieńskiego przemysłu jak FABOS, „Lnianka” czy „Marmolada”. Z drugiej strony wolnorynkowa gospodarka umożliwiła powstanie i rozwój nowym, mniejszym i większym przedsiębiorstwom. Zaczęły pojawiać się wielobranżowe firmy (np. spółka Walor), które poszukując swojego miejsca na rynku, zajmowały się bardzo różnorodną działalnością, od produkcji po handel, dysponując niezwykle zróżnicowanym asortymentem. Wśród przedsiębiorstw założonych po ’89 roku niewątpliwie największy sukces odniósł Nowy Styl, który powstał prawie 30 lat temu, a dziś jest w czołówce europejskich firm produkujących meble biurowe.

Tekst: Magdalena Firlej (MRzK)

 

CZYTAJ WIĘCEJ:

Odc. PILOT

Odc. 1. SALON, LOKAL, ULICA

Odc. 2. ZABAWY, BALE, DANCINGI, IMIENINY

Odc. 3. ROZMOWA Z WACŁAWEM JURYSIEM

Odc 4. KULTURA I SZTUKA

Odc. 5. ROZMOWA Z WACŁAWEM JURYSIEM

Odc. 6. STANISŁAW LUŚNIA. WSPOMNIENIE O OJCU – MACIEJ LUŚNIA

Odc. 7. ŻYCIE ZAWODOWE

Odc. 8. ŚLUBY, WESELA

Odc. 9. ŻYCIE RODZINNE

Odc. 10. DOJRZAŁOŚĆ W RZEMIOŚLE