Dyrektor Muzeum Rzemiosła w Krośnie dr inż. Marta Rymar oraz Dyrektor Göcseji Múzeum w Zalaegerszeg dr Kostyál László mają zaszczyt zaprosić na uroczyste otwarcie wystawy współczesnej ceramiki artystycznej „Z prochu powstałeś…” Jánosa Németha. Wernisaż odbędzie się 18 sierpnia 2023 roku, o godz. 17.00 w Piwnicy PodCieniami (Krosno, Rynek 5). Wystawę będzie można zwiedzać do 30.09.2023 roku. Wstęp wolny.
O sztuce Jánosa Németha
Artysta ceramik János Németh jest wybitną osobowością współczesnej węgierskiej sztuki ceramicznej. Jest znany w wielu krajach Europy, a na Węgrzech, szczególnie w rodzinnym komitacie Zala, jego prace stały się charakterystycznym symbolem regionu.
Wyobraźnia i dłonie artysty kreują formy niczym naczynia i figury przeniesione wprost z dawnych wieków. Wszystkie detale są wykonywane na kole garncarskim, dzięki czemu starożytna technika pozostaje nadal żywa. Sztukę Németha cechuje niespotykana indywidualność, wyrażająca się w charakterystycznym ujęciu tematu. Dzieła artysty nawiązują do ludowości, która przechowała wiele pierwiastków pradawnego świata węgierskich wierzeń. W twórczości Németha odbiorca z łatwością odnaleźć również może elementy zaczerpnięte z kulturyeuropejskiej – przede wszystkim z chrześcijaństwa.
Artysta wypracował i rozwinął swój autorski styl. Potrafił dostrzec w sztuce niemal każdej większej epoki elementy, które z łatwością zasymilowały się z indywidualną stylistyką jego prac. Podobnie jak zamknięta bryła i nieśmiertelność egipskich posągów, tak ceramika Németha, choć w nieco odmienny sposób, wyraża jednak to samo dążenie do ponadczasowości i spokoju. Izyda i Ozyrys stają się Ewą i Adamem. Adam i Ewa – wieśniakiem i wieśniaczką.
Németh często kształtuje swoje płaskorzeźby na wzór sztuki egipskiej, gdzie każdy element dzieła jest przedstawiony z jego najbardziej charakterystycznej strony. Piętno w jego pracach odcisnęły również amfory kultur kreteńskiej i mykeńskiej. Imponujące swoją masą smukłe naczynia znacznie poszerzyły horyzonty artystycznej percepcji artysty ceramika. Dodatkową, ważną inspiracją z perspektywy techniki stały się dla Németha etruskie ceramiczne posągi i rzeźby. Do ich produkcji zamawiano zwyczajną glinę, która jako tworzywo stawała się często nośnikiem świętego przesłania. W tym świetle zacierają się pojęcia ceramika i rzeźbiarza. Pierwszego nie można uznać jednie za rzemieślnika wykonującego wyłącznie przedmioty użytkowe, a drugiego – za artystę, który posługując się szlachetnymi tworzywami wyraża abstrakcyjne treści.
Na twórczość Németha istotny wpływ wywarła również sztuka wczesnego średniowiecza. Jej rola przejawia się w fakcie, iż dążyła do uchwycenia i przedstawienia
rzeczywistości niewidzialnej – zamiast widzialnej. Dlatego wzorzysta średniowieczna kompozycja – podobnie jak w ceramicznych płaskorzeźbach Németha – nie ma nic wspólnego z realnym widokiem, przestrzenną strukturą, światem kolorów. Może ona być odczytywana jako projekcja wewnętrznego wszechświata, który żyje w symbolach. Z tej perspektywy artyście bliską jest również stylistyka i symbolika manieryzmu i baroku, które za iluzją rzeczywistego widoku skrywają prawdziwy, głębszy sens.
Pierwiastki źródłowe zaczerpnięte tak ze sztuki jak i z kultury ludowej są traktowane przez artystę na równi i mają dla niego ogromne znaczenie. Przywiązanie do
korzeni jest wyraźne widoczne w przypadku twórczości Jánosa Németha. Kulturę ludową rodzinnego regionu czyni artysta podstawową warstwą własnego skarbca intelektualnego. Sztuka ludowa i wierzenia pachnących ziemią i lasem wzgórz Göcsej, skrywające tajemnice i przeplatane legendami, umiłowanie życia i mądrość
mieszkających tu ludzi kumulowały się od pokoleń na tej ziemi. János Németh przejął z kultury ludowej przekonanie, że istnieją trwałe ponadczasowe wartości. Współczesność nie jest ich w stanie ani obalić, ani unicestwić. Współczesność, która w coraz mniejszym stopniu potrafi posługiwać się umiejętnością uchwycenia ulotności. Z drugiej jednak strony figury Németha przedstawiające ukrzyżowanego Chrystusa, Madonnę czy świętych nie mają cech bytów abstrakcyjnych, mistycznych, niematerialnych – a więc nieosiągalnych. To tęgie, przysadziste postaci, jakby z krwi i kości. Przypominają napotykanych w życiu ludzi. I pomimo swojej „świętości” żyją, oddychają, pocą się, a czasem nawet cierpią ze zwykłymi ludźmi. Tak pojmowana religijność jest tylko dalekim odbiciem często dogmatycznej wiary teologów, przeplatanej elementami wierzeń starożytnego świata. Jej swoistość opiera się na codziennych doświadczeniach transcendencji, które jednak okazały się trwałym wątkiem przewodnim ludzkiego życia na przestrzeni wielu pokoleń.
Dla Jánosa Németha sztuka ludowa nie jest jedynie źródłem pewnego rodzaju odnowy formalnej, lecz raczej obrazową kondensacją bardzo specyficznego światopoglądu, który przechował sposób myślenia dziesiątek pokoleń i nadal jest depozytem odpowiedzi na wszystkie fundamentalne pytania człowieka.
Świat artystyczny Németha jest zatem wypadkową pradawnych węgierskich wierzeń i nałożonego nań chrześcijańskiego światopoglądu oraz ojczystego folkloru, pierwiastków starożytnych mitologii a także wielu aspektów węgierskiej kultury mieszczańskiej XX wieku.
Dlatego w twórczości artysty bez dysonansu mogą obok siebie współistnieć tuż obok siebie zarówno postać cudownego jelenia, Zeus jako byk, który skradł Europę, św. Jan Chrzciciel czy św. Franciszek. Ale i frywolna, naga kobieta o wyolbrzymionych kształtach, spracowany wieśniak czy piernikowy huzar. Wiele z wykreowanych postaci można często określić jako symbole różnych kręgów kulturowych albo przypisać im można wiele warstw znaczeniowych. Adam i Ewa Németha są więc jednocześnie Ozyrysem i Izydą, Kupidynem i Psyche, a wieśniak i wieśniaczka z Göcsej to odwieczny mężczyzna i odwieczna kobieta przedstawieni w zdecydowanej, lecz wysublimowanej formie.
Istotą świata przedstawionego Jánosa Németha jest nie tylko harmonijne połączenie tego co racjonalne z tym co irracjonalne, tego co ma kosmiczny wymiar myślenia z poszukiwaniem czegoś uniwersalnego, ale przede wszystkim mądrość, uczciwość i wiara. W rzeczywistości wykreowanej przez Németha wszystko trafia na właściwe miejsce. Każda postać, każda scena jest trybikiem w większej całości. A owa całość jest poruszana i kierowana przez potężną transcendentną moc – moc boską, w której nie ma błędów, wyjątków ani kłamstw. Németh wierzy w istnienie tego świata. A gdybyśmy zapytali artystę gdzie leży ta kraina, z pewnością położyłby rękę na swoim sercu, uśmiechając się przy tym delikatnie i skłaniając głowę.
Wśród zdobionych płaskorzeźbami arcydzieł ceramicznych, malowideł ściennych, talerzy dekoracyjnych, świeckich i sakralnych postaci oraz figur zwierząt wykreowanych przez Jánosa Németha ożywają tysiące lat ludzkich wierzeń i doświadczeń, przenikniętych codzienną mądrością. Jego dzieła i motywy charakterystyczne dla twórczości, choć zaczerpnięte z kultur różnych ludów, mogłyby równie dobrze pochodzić z jednej sztuki udowej. Swoją treścią i symboliką wpisują się w system światopoglądu artysty, a ich układ formalny jest wyraźnie zbliżony do stylistyki ludowej. Według Jánosa Némethanie jest to już tylko przejaw tradycji, która utraciła swoje medium. Jest pusta i wegetuje niczym dekoracja. To rzeczywistość nadal aktualna, która może przemawiać do
współczesnego człowieka. Stanowi ona ponadto ważne źródło postrzegania rzeczywistości, wykraczające poza powierzchowną codzienność.
Kostyál László – kurator wystawy
Wernisaż i wystawa są realizowane w ramach projektu „Literatura i sztuka – depozyt nadziei. Wspólna inicjatywa społeczno-kulturalna Polski i Węgier”. Zadanie publiczne współfinansowane ze środków otrzymanych od Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. W. Felczaka. Publikacja wyraża jedynie poglądy autorów i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Instytutu Współpracy Polsko-Węgierskiej im. W. Felczaka.
